Çocuklarda Obsesif - Kompulsif Bozukluk Görülür mü?

[Ersin]

Çocuklarda Obsesif - Kompulsif Bozukluk Görülür mü?


Çocuklarda Obsesif Kompulsif Bozukluk görülür mü? Takıntıların hangisi problem olarak değerlendirilmelidir, hangisi normal karşılanmalıdır? Uzman Psikolog Berk Omay’a çocuklarda OKB konusundaki sorularımızı yönelttik.

Obsesif Kompulsif Bozukluk nedir, bize biraz bilgi verir misiniz?

Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) halk arasında takıntı olarak adlandırılan bir bozukluktur. Obsesyon da kişi kendisine mantıksız ve saçma dahi gelse kendini yapmaktan alıkoyamadığı davranış ve ritüelleri ifade eder. Obsesyon düşünce boyutundaki takıntıları ifade ederken, kompulsiyon düşünce boyutundaki takıntıların eyleme geçirilmiş halini ifade eder. Örneğin eğer hiç para harcamaz, tasarruf edersem paramı biriktiririm ve ileride beni rahat bir yaşam bekler demek obsesyondur ama hiçbir şeye para harcamam, her şeyden kısarım, evde elektrik yakmaya ne gerek var deyip bunları eyleme geçirirse kompulsiyondur. Burada gerekliliği ve obsesyonu iyi ayırt etmek gerekir. Tasarruf gereklidir ve olması gerekendir ama tasarruf düşüncesiyle hiç harcama yapmamak için hayatını minimize etmek OKB sınırları içerisine girer. Aynı şekilde el yıkamak ya da duş almak gerekliliktir ancak bu yüzden banyodan dışarı adım atamamak OKB’ dir.

Peki tahtaya vurma, merdiven altından geçmemek gibi düşüncelerde obsesif bozukluk mudur?

Nazar değeceği düşünüldüğü için tahtaya vurma, 13 sayısının uğursuzluk getireceğine inanmak, ayakkabılarım ters durursa her işim ters gider düşüncesi her ne kadar OKB ile paralellik gösterse de kültürel geri planı olduğundan Obsesif bozukluklar içerisinde yer almaz.

Peki bu durumun belirtileri nelerdir? Herkes için belirtileri aynı mıdır?

OKB’ nin en net belirtisi kişinin günlük, sosyal ve iş yaşamını etkileyecek kadar bir düşünceye ya da eyleme takılmaktır. Böyle kişilerin hayatlarında obsesyonları çok ciddi zaman aldığından kişiler bir yerden sonra evden çıkamayacak ya da günlük işlerini halledemeyecek durumlara gelebilirler. OKB eğer müdahale edilmezse giderek artan bir şiddete sahip olabilir. O yüzden birey OKB’ si henüz düşünce boyutundayken bir uzmandan yardım istemek konusunda zaman kaybetmemelidir. Aksi takdirde çözüm süreci daha uzun ve zorlu geçecektir.

Bu belirtiler çocuklarda ve yetişkinlerde farklı mıdır?

OKB çocuklarda da yetişkinlerde de aynı belirtilere sahiptir. Ancak OKB’ nin içeriği kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bu ritüeller ve davranışlar farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Düzen, temizlik, biriktirmek, sıralamak, mantık dışı ritüeller (kaldırımdaki çizgilerin üstüne basmadan yürüme, yazdığı bir şeyi defalarca silip tekrar yazmak, aklına kötü bir şey geldiğinde yere tükürmek vb…) şeklinde olabilir.

OKB’nin nedenleri nelerdir biraz açıklar mısınız?

OKB’ nin genetik ve psikolojik altyapısı vardır. Yapılan araştırmalar bu bozukluğa sahip bireyleri ailelerinde de OKB ‘li bireyler olabileceğini göstermektedir. OKB’ nin psikolojik yapılanmasına baktığımızda da hayatlarının kontrolünü yitirmiş olan veya hayatları üzerinde kontrol sahibi olmadığını düşünen bireylerin göze çarptığını görüyoruz. Bu kontrolsüzlük düşüncesi kişinin yaşadığı bir travma ya da aile ve sosyal çevresinin tutumları sonucunda geliştirilebilir. Örneğin yatalak hastayla aynı evi paylaşan birey ileride sağlık meselesine karşı bir obsesyon geliştirebilir. Ya da tacize uğramış bireylerde de yine kontrol algısı zayıf olduğundan OKB geliştirme olasılıkları yüksektir. Çünkü beyin hayatının kendi kontrolü dışında ilerlediğini düşündüğünde bu durumun yarattığı kaygı ve endişeyi kendi kontrolünde olabilecek bir davranışla dengelemeye çalışırKişinin obsesyonlarına karşı koyması çok güçtür çünkü birey bunları yerine getirmezse başına kötü şeyler geleceğine inanır.

Çocuk çok düzenliyse aile endişelenmeli midir? Bu bir obsesyon (takıntı) mıdır?

Çocuğun oyuncaklarını, yatağını toplaması, odası dağıldığında her şeyi yerli yerine koyması obsesyon değil, olması gereken bir şeydir. Ancak bütün gününü odasını düzenlemekle geçiren, bir eşyanın yeri dahi değiştiğinde kaygı ve stres yaşayan bir çocuk OKB’ dir. Az önce verdiğim örnekteki gibi gereklilikle, OKB’ yi iyi ayırt etmek gerekir.

Peki çözüm için aileler ne yapmalıdır?

Çocuklar ve yetişkinlerde de OKB’ nin çözümü psikoterapidir. Bazı zorlayıcı durumlarda ilaç tedavisi de destek olarak kullanılabilir. Bu yüzden zaman kaybetmeden psikiyatrist ve psikolog eşliğinde çalışmalara başlanmalıdır. Unutulmaması gereken önemli bir nokta da OKB’ ye yol açan problem çözülmezse bir obsesyonun (takıntının) bitip diğer bir obsesyonun başlayabileceğidir. O yüzden bazen aileler çocuklarında gördükleri bir obsesyonun bittiğini gördüklerinde uzmana danışmaktan vazgeçiyorlar. Ama bir süre sonra önceki obsesyonun yerine başka bir obsesyon alabiliyor.

Aileleri terapi sürecinde ne bekliyor? Nasıl bir çalışma yapıyorsunuz?

Terapi süreci terapiden terapiye farklılık gösterebilir. Ancak benim de uyguladığım Çocuklarla bilişsel davranışçı terapilerde (6 yaştan başlayarak) ev ödevleri önemli yer tutuyor. Terapist çocukla çalışırken obsesyonuna uygun bir program hazırlar. Örneğin çocuğun temizlik takıntısı varsa “senden bu hafta elini oyuncak arabana sürdüğünde yıkamamanı istiyorum” diyebilir. Her bir ödev başarıya ulaştıkça yeni ödevlerle obsesif davranışın miktarı ve sınırları azaltılır. Daha küçük yaşlarda ise (3-6 yaş) oyun terapisiyle de çözüme ulaşılabilir. Bu konuda ailenin de terapistin dediklerini dikkate alması ve uygulaması çocuğun obsesyonlarını azaltmak açısından önemlidir.