amu Maliyesi Ders Notları ve Ünite Soruları 2
ÜNİTE 2
KAMU MALİYESİNİN GÖREVLERİ
*piyasa başarısızlığının nedenleri; ortak mallar, kamusal mallar, yarı kamusal mallar, dışsallıklar, ölçeğe göre artan getirili ekonomiler ile risk ve belirsizlik sorunudur.
*ortak malların kullanımında bireysel ve toplumsal çıkarların çatışmasına ortaklar trajedisi denir.ortak mallar sınırsız kullanıldığı için aşırı tüketilmesi nedeniyle zarar görür.

*piyasa başarısızlığı piyasaların etkin çalışmamasını veya bir şekilde ters çalışmasını ifade eder.
*faydasından tüm bireylerlin kısıtlanmak sızın sınırsız olarak yararlandığı tek bir kişinin kendi hakkını satma olanağına sahip olamadığı mallara denir.örn hava , deniz

*bir birey yada firmanın yaptığı ekonomik faaliyetten diğer bir birey yada firma fayda veya zarar görmesine dışsallık denir.
*kaynak tahsisinde devlet müdahalesi sebepleri
dışsallıklar, kamusal ve yarı kamusal mallar, ortak mallar, risk ve belirsizlikler,ölçeğe göre artan ekonomiler

*gelecek fiyatlarının belirsizliği gelecek piyasasının oluşmasına engeller.
*ölçeğe göre artan getirili ekonomilerde fiyat, marjinal maliyete eşit olmalıdır.
*piyasa başarısızlıklarında devlete yüklenen görevler
kaynak tahsisi ekonomik istikrar gelir dağılımı düzenleyici görevler

*bedavacılık sorunu kamusal mallarda gönüllü fiyatlar oluşamayacağı için kamu malının finansmanı zorlama (vergi) unsuru taşır.bu soruna bedavacılık sorunu denir.
*gelecek piyasasının oluşamamasının nedeniyle devlet özellikle işsizlik sigortası, sosyal güvenlik, sağlık sigortası gibi alanlarda faaliyetlerde bulunmaktadır.

*devlet adil gelir dağılımını sağlamak amacıyla zorunlu vergileme, vergilemede artan oranlılık, bazı kamusal mal ve hizmetler, sübvasiyonlar

*devlet para ve maliye politikası araçlarını kullanarak ekonomik istikrarı sağlamak amacıyla ekonomiye müdahale eder.
*enflasyonla mücadele, gelir dağılımının bozulmasına yol açmaktadır.bu sebeple devlete yüklenen görevlerden gelir dağılımı ve ekonomik istikrar birbiriyle çatışır.

*ekonomik istikrar kavramı ile enflasyon ve deflasyonun önlenmesi (yani fiyat istikrarı) işsizliğin önlenmesi (yani tam istihdam) büyüme ve kalkınmanın sağlanması cari işlemler dengesi kastedilir.
*monopolcü kar maksimizasyonunun amacı az üretip yüksek fiyata satmaktır.

SINAVA YÖNELİK
Devletin piyasaya ekonomik amaçlarla müdahale etme nedenleri
Yarı kamusal mallar ve özellikleri
Dışsallık ve piyasa başarısızlığı
Konularına dikkat edilmelidir.


KAMU MALİYESİ
ÜNİTE 3
KAMUSAL MALLAR VE DIŞSALLIKLAR
Kamusal malların üretimi için en uygun düzey Kısmi denge ve genel denge analizi yardımlarıyla bulunabilir.

KISMİ DENGE ANALİZİ:tek bir malın arz ve talep düzeyi yardımıyla denge üretim ve denge fiyat düzeyinin belirlenmesidir.
Özel mallarda piyasa talebi, tüketicilerin toplam talebinden oluşur.piyasada A ve B gibi iki tüketici varsa toplam talep Da+Db=Dt olacaktır.

Kamu mallarının üretiminde etkinliğin sağlanması bireylerin kamu mallarından elde ettiklerin marjinal faydaların toplamının, kamu mallarının üretiminin marjinal maliyetine eşit olduğu düzeyde gerçekleşir.bu durum samuelson koşulu olarak adlandırılır.Mali rant,bireylerin ödemelerinin faydasının yararlandığı hizmetlerin faydasından az olmasıdır.Mali sömürücü ise, bireylerin ödemelerinin değerin aldığı hizmetlerin faydasından fazla olmasıdır.

Genel denge analizi:genel denge analizi bir ekonomide hem kamu hem de özel malların birlikte etkinliğin sağlanması koşullarının incelenmesidir.kısmi analizde olduğu gibi genel denge analizinde de kamu malını üretenin marjinal maliyeti, kişilerin kamu malından elde ettikleri faydaların toplamına eşittir.
Dışsallıklar:bir bireyin ya da firmanın ekonomik faaliyeti sonucu diğer bireylerin ya da firmaların etkilenip, kar yada zarar görmeleridir.faaliyet türlerine göre dışsallıklar
Üreticiden üreticiye
Üreticiden tüketiciye
Tüketiciden tüketiciye
Tüketiciden üreticiye dışsallılar olarak 4 grupta toplanabilir.

KAMU MALİYESİ
ÜNİTE 4

SİYASİ KARAR ALMA MEKANİZMALRI
Kamu idaresinin kamu mallarının üretim düzeylerini belirlerken karar alma süresinde gösterdiği davranışların tümüne kamusal tercih teorisi denir.
Bireylerin tercihlerini kamuya anlattığı mekanizmaya oylama mekanizması denir.3 aşama olarak sırayla

1-bireylerin tercihleri – oylama
2-siyasi karar alma
3-bürokratik işlem aşaması
çoğunluk kuralının bir sonuca ulaşmadığı duruma oylama paradoksu denir.seçim gündemi değiştikçe farklı sonuçlara ulaşılır.
Bürokratın faysa fonksiyonunu
Ücreti, terfi koşulları, emrinde çalışan kişi sayısı ve onların ücretleri bürokrata sağladığı ün, iktidar ve patronaj gücü etkiler.

Temsili demokrasilerde ilgili çalışmayı ilk anther downs yapmıştır.
Bürokrasi devletin vermiş olduğu hizmetlerin üretmekle sorumlu olan bürokratların toplamıdır.
Çoğunluk oylama modeline medyan seçme modelide denir.

Elde edilecek fayda veya çıkarın büyüklüğü artıkça baskı grubunun başarıya ulaşma şansıda artar.
Üye sayısı artıkça bedavacılık sorunu ortaya çıkacağından baskı gruplarının faaliyetlerinde başarı şansı düşer.

Kamusal tercihlerde 1 bire = 1 oy
Özel tercihlerde 1 TL = 1 oy kuralı vardır
Oylama bireylerin tercihlerini siyasi karar alma mekanizmalarına iletme yoludur.
Niksanen’e göre devlet küçülmelidir.çünkü bürokrasi, çıktılarının artmasına ve bütçenin büyümesine sebep olur.

Özel sektörün tek amacı kar maksimizasyonudur.
Dışsal maliyet gelirin yeniden hem de kolletif anlaşmadan doğan kazançların azalması sonucu ortaya çıkan maliyetleri kapsar.
Max weber:ileri sürdüğü bürokrasi modelinde bürokratları soru soran bağımsız hareket edebilen tipler değildir.onlar için esas olan yasa ve kuralardır.max weber bu bürokrat tipini rasyonel bürokratlar olarak adlandırmıştır.
Breton-niskanen analizleri:Niskanen e göre bürokratlar bireyler gibi fayda maksimzasyonu amaçlarlar.
Ücret, terfi, astların sayısı ve gelirleri, patronaj hakları, ünvanı, bürokratın iş yaparken gözeteceği amaçlardır.


KAMU MALİYESİ
ÜNİTE 5
KAMU HARCAMALARI VE SINIFLANDIRILMASI

*1950 ye kadar kamu gelirleri,1950 den sonra kamu harcamaları önem kazanmıştır.
*kamu harcamalarının artmasının nedenleri
gelir artışı
nüfus artışı
savaşlara ve bunlara bağlı olarak en önemlisi ise devlet görevinin artmasıdır.
*kamu harcamaları:merkezi devlet örgütü ve yerel yönetimlerin harcamalarıdır.bunların yanında KİT ler, sosyal güvenlik kuruluşlarının harcamaları ile vergi harcamaları (muafiyet ve istisna)dır.

KAMU HARCAMALARININ SINIFLANDIRILMASI
1.analitik sınıflandırma:1995 yılında kamu mali yönetim projesi kapsamında yapılan sınıflandırmadır.
Aynı kuruma tahsis edilen kaynakların aynı kuruluşta yer alması benimsenmiştir.
2.idari (kurumsal)sınıflandırma:bu sınıflandırma devletin örgüt yapısına göre belirlenip, harcamayı yapan yönetim birimlerini esas alır.
3.işlevsel (fonksiyonel) sınıflandırma:
4.Ekonomik sınıflandırma

*işlevsel sınıflandırmadaki
genel hizmetleri yürüten kuruluşlar:TBMM, cumhurbaşkanlığı, anayasa mahkemesi , başbakanlık, dışişleri bakanlığı
ekonomik hizmetleri:ulaştırma, enerji ve tabi kaynaklar bakanlığı, devlet su işleri, tekel
sosyal hizmetleri:sağlık ve sos. Çalışma bakanlığı ve sos. Güvenlik ve milli eğitim bakanlığı, diyanet işleri, üniversiteler

*fonksiyonel sınıflandırmaya göre devlet faaliyetleri:

genel hizmetler:savunma hizmetleri, kamu düzeni ve güvenlik hizmetleri, ekonomik işler ve hizmetler, çevre koruma hizmetleri, iskan ve toplum refah hizmetleri, sağlık hizmetleri, dinlenme kültür ve din hizmetleri, eğitim hizmetleri, sosyal güvenlik hizmetleri

*ekonomik sınıflandırmada kamu harcamaları ayrımı
gerçek harcamalar (yatırım ve cari harcamalar)
transfer harcamaları olarak ayrılır
*devletin büyüklüğünün ölçülmesi kamu harcamaları / GSMH ile bulunur.colin clark’ a göre bu oran %25’i aşmamalıdır.çünkü bu durumda vergiler artar ve işçilerin çalışma isteği düşeceğinden milli gelirde düşer.
*kalkınma carileri eğitim ve sağlık harcamalarıdır.
*kamu harcamaları 1950’lerden sonra önem kazanmıştır.
*devletin ekonomi içinde büyüklüğünü bulmak için kamu harcamaları/ GSMH
*kamu harcamalarının üst sınırı milli gelirin kendisidir




KAMU MALİYESİ
ÜNİTE 9
KAMU GELİRLERİ
Kamu Maliyesi:Kamu harcamlarını ve kamu harcamaları için alternatifgelir kaynaklarını ve deblet faaliyetlerini inceleyen ilim dalıdır.
Ne üretilecek sorusuna toplum karar verir.
Demokratik toplumda --- birey
Totoliter toplumda --- devlet
Karma ekonomilerde --- devlet + özel kesim
Kamusal mal:fiyatı yok, faydası bölünemez , herkes tüketebilir.bir kısmı bölünebilir.

Örn: milli savunma, diplomasi ,(kaynağı vergidir)
Yarı Kamusal Mal:Bireylere tek tek ve topluma fayda sağlar.faydasının bir kısmı bölünebilir.kaynağı zorunlu ve gönüllü finans araçlarıdır.örn:sağlık ve eğitim hizmetleri.
Özel mal:yalnızca sahip olanlara fayda sağladığından ‘’mahrum bırakma’’ ilkesine göre üretilir.

KAMUSAL FİNANSMAN KAYNAKLARI
Kamu Gelirleri
a)Dar tanımı:yalnızca merkezi yönetimce elde edilen ve genel bütçeye dahil edilen gelirlerdir.
b)geniş tanımı:devletin il özel idareleri, belediyeler ve sos. Güv. Kuruluşlarının gelirleridir.

1.Vergi:devlet ve kamu kuruluşlarının harcamalarını karşılamak için gerçek ve tüzel kişilerden karşılıksız, kesin, egemenlik hakkına ve kanuna dayanarak alınan parasal tutarlardır.vergileme yetkisi TBMM ‘nin dir.

Verginin Özellikleri
Devlet veya yetkili kuruluşlarca alınır.
Kamu harcamalarının finansmanında kullanılır.
Gerçek veya tüzel kişilerden alınır.
Karşılıksızdır.
Kesindir ve geri ödenmez.
Devletin egemenlik hakkınıa dayanarak zorla alınır.(en önemlisi)
Parasal bir ödemedir.
Özel kesimden kamu kesimine bir parasal transferdir.

2.harçlar:yarı kamusal nitelikteki mal ve hizmetleri kullananlardan faydalanma derecesine göre zorunlu olarak alınır.Vergiden faydalanma dercesine göre zorunlu olarak alınır.vergiden farkı mal veya hizmetten faydalanması karşılığında alınmasıdır.
Mahrum bırama ilkesi kısmen uygulanabilir.Yani harç ödemeyen faydalandırılamaz.Örnınav harcı, Ünv. Harcı..

3.Resimler : Belirli bir hizmetin veya işin görülmesi için yetkili makamlara izin karşılığında ödenen paradır.Örn belediye gelirleri

4.Şerefiyeler : (değerleme veya iştirak payı) Bayındırlık işleinden dolayı değerleri artan menkul sahiplerinden alınan paylardor.şerefiyeler harca daha çok benzer.

örn: yni yol park v.s
parafikselL5.Vergi Benzeri Gelirler gelirler):İktisadi ve sosyal amaçlı kamu kuruluşların hizmetlerinden yararlananlardan zoraki olarak alınan paralardır. Örn: ticaret ve ziraat odaları, ssk i emekli sandığı..
6.para işlemleri
a)para basma (Emisyon)en kolay para elde etme yoludur.Ancak enflasyona neden olur.
b)Devalüasyon:ulusal paranın değer kaybetmesidir.(Dolaylı gelir yoludur)
7.Borçlanma(istikraz): Vergiden sonraki en önemli kaynaktır.Gönüllü ve geçici ama bazen de zorunlu olarak yapılabilir.
a)iç borçlanma:Kamu hizmetlerinin finansmanında kullanılır.
b)Dış borçlanmaaha çok büyük yatırım harcamalarında kullanılır.

8.Vergi dışı gelirler:
a)Mali tekellerevletin gelir sağlamak ve üretimi kontrol etmek için bazı alanlarda ve dağıtımı tek firmaya vermesidir.Bunlar hem devlete dolaylı vergi sağlar, hem de kar elde ederler.
b)Bağış ve yardımlar .Vatandaşlar ve diğer ülkelerden elde edilir.
c)emlak ve teşebbüs gelirleri:devletin sahip olduğu malları kiralayarak veua satarak elde ettiği gelirdir. Örn:özelleştirme gelirleri v.b.
d)para ve vergi cezaları:
e)fonlar:belirli bir amaç için belirli kaynakların toplanmasıdır

Ünite 10
VERGİ TEORİSİNE GİRİŞ
Vergileme:Modern devlet için en önemli kaynaltır.Anayasal devletlerin prtaya çıkışı ile ilk kez ing., ABD ve daha sonrada Batı Avp. Da uygulanmıstır.

İktisadi Düşünce Tarzı Açısından Vergi
William Petty:Vergiler savunma, adelet ve diğer hizmetlerin kaynağıdır.Vergiler öncelikle ekonomiyi harekete geçirmede kullanılır.aşırı harcamalardan kaçınılmalıdır.Devletin hizmetine karşılık bireylerinde katkıda bulunması (fayda anlayışı) gerek.

Fizyokratlar
Zenginlik kaynağı sadece topraktır.
Tarımda alınan vergi yeterlidir.
Ricardo

Vergi ülke sermayesi ve gelirinden ödenir
Verdi sermayer oluşumundanu azaltmamalı
Gelir ve verimsiz tüketim üzerinden alınmalı
Henry George
Tek vergi arzi rantı yada değeri üzerinden alınmalıdır.(Fizyokratlara katılıyor)
Karl Max
Vergi bir sömürü aracıdır.
Alfred Marshal ve Neoklasikler
Gelir ve tüketim geliri üzerinde durmuşlardır.

DEVLETİN VERGİLEME YETKİSİNİN KAYNAĞI
1.Rasyonalist ve Bireyci Görüş
17-18 y.y da gelişmiş.
Devlet, ortak çıkarları gerçekleştiren bir çıkar birliğidir.
Vergi, devlet hizmetlerinin karşılığıdır.(fiyatlıdır, sigorta primidir,katılma payıdır.)
2.Organik Devlet görüşü
Devlet toplumdan ayrı ve üstündür.
Devlet bireylerden ödeme gücüne göre vergi alır.
Ancak karşılığında bir taahhütte bulunmaz
Vergi almak devletin hakkı, vergi ödemek bireyin görevidir.
3.Devletin Egemenliği Teorisi
Devlet egemenlik yetkisini ise bireylerden zorunlu ödeme ile alır.

VERGİLEMENİN AMAÇLARI
1.Mali Amaç:Verginin en eski ve geleneksel amacı kamu giderlerinin finansmanını sağlamaktır.Buna mali amaç denir.Vergi tarafsız olmalı ve girişimci kararlarını etkilememelidir.
krizià2.Mali olmayan amaçlar:1929 ekonomik ---- müdahaleci vergiyeàtarafsız vergi --àmüdahaleci devlet -àtarafsız devlet-- dönüşmüştür.
Vergi sosyal ve iktisadi politikalar için bir araç olmuştur.
a)iktisadi amaç:Konjüktürel dalgalanmalara müdahale.
b)sosyal amaç:Gelir dağılıma müdahale
c)Diğer amaçlar:Çevre sorunlarını ve de nüfus politikalarını düzenlemek

VERGİLEME İLKELERİ(ADAM SMİTH)
1.Eşitlik(Adalet):Herkesin kazandığı oranda vergi ödemesidir.
2.Açıklık:Vergi ile ilgili konu ve bilgiler mükellef ve diğerlerine açıktır.
3.Uygunluk:Vergi, mükellef için uygun zaman ve biçimde alınmalı
4.İktisadilik:
Adaletin sağlanmasına yönelik iki görüş türetilmiştir.

1.Faydalanma ilkesi:Aynı durumda olan kişilerin aynı miktarda vergi ödemesi, yeni fayda kadar vergi anlayışını öngörür.(Yatay adalet)
Ancak kamusal mal ve hizmetten kimin ne kadar faydalandığını bilmek gerekir.Kısen yol, yaya kaldırım,kanalizasyoni su şebekesi gibi hizmetlerde mümkün değildir.

2.Ödeme gücü ilkesi:Ödeme gücüne yönelik vergilendirme (Dikey adalet)
Ödeme gücünün göstergeleri:Gelir,Tüketim ,Servet
Ödeme gücünü gerçekleştirmede kullanılan araçlar:Hyataı sürdürmeye yetecek kadar olan gelir miktarı vergi dışı kalmalıdır.

-Fizyolojik asgari:Fiziki varlığı sürdürmek için
-Kültürel asgari:Toplumsal konumu sürdürmek için
-Medeni asgari:Uygarlık düzeyini korumak için gerekli miktarı kapsar.
b)Artan oranlık:Gelir vergisi, veraset ve intikal vergisi gibi subjektif dolaysız vergilerden uygulanır.
c) ayırma ilkesi:Emek gelirlerinin sermaye gelirinden ayrılarak sermaye gelirinin daha yüksek oranda vergilendirilmesidir.

VERGİDE ETKİNLİK İLKESİ (Pareto optimum)
Vergi dolayısı ile refah düzeyinde bir azalışın olmamasıdır.
Etkin vergi yönetimi ise en az harcamayla en yüksek geliri toplaya bilen yönetimdir.
Etkin vergi yönetimi için
1.Yönetim maliyeti düşük olmalıdır
2.Vergi kuralalrı karmaşık olmamalıdır.
3.Mükellefe çok maliyetli olmamalıdır.
4.Vergi düzenlemeleri sık sık değiştirilmemeli