Türk Klasik (Divan) Edebiyatı Haberler Edebiyat Dil Bilimi Kompozisyon Yazarlar, Şai

~~Ersin~~ · 24.Aralık.2018

Türk Klasik (Divan) Edebiyatı Nazım Şekilleri Ve Nazım Türleri

Divan edebiyatında kullanılan nazım biçimleri daha çok Arap edebiyatından alınmıştır. Gazel, kaside, kıt'a, musammat, terkib-i bend ve terci-i bend Arap edebiyatı kaynaklıdır.

İran (Fars) edebiyatından alınan nazım biçimleri mesnevi ve rubaidir. Tuyuğ ve şarkı ise Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı nazım biçimleridir.

Divan edebiyatındaki nazım biçimlerini; nazım birimi beyit olanlar, nazım birimi dörtlük olanlar ve bentler halinde yazılanlar olarak gruplandırmak mümkündür.

A- Beyitlerle Kurulan Nazım Biçimleri

1- Gazel

- Divan şiirinin en önemli nazım şeklidir.

- Gazel sözcüğü Arapçadır; anlamı "güzel ve âşıkane söz"dür.

- Gazelde İlahi aşk, beşeri aşk, özlem, mutluluk, tabiat ve şairin uygun göreceği diğer konular işlenebilir.

- Şairler, şiir konusundaki hünerlerini gazel türündeki şiirlerinde diğer nazım biçimlerine göre daha iyi sergileyebilirler.

- Gazel en az 5, en çok 18 beyit olabilir. Gazelin kafiye düzeni aa, ba, ca, da ... biçimindedir.

- Gazelin ilk beytine "matla", son beytine "makta", en güzel beytine de "beytü'l-gazel" denir. Son beyitte şairin mahlası (şiirde kullanılan takma ad) yer alır.

- Gazelde konu bütünlüğü yoktur; bütününde aynı konu işlenen gazellere "yek-ahenk" gazel, tümü aynı söyleyiş güzelliğine sahip olan gazellere de "yek-âvâz" gazel denir.

Musammat Gazel: Mısraların ortalarının da birinci mısraın sonu ile kafiyeli olduğu gazellere denir, Musammat gazelde her beytin mısraları ikişer mısra haline getirilerek bir dörtlük oluşturulabilir.

Musammat gazel örneği:

Kamu bimarına canan, (a) devâ-yı dert eder ihsan (a)

Niçin kılmaz bana derman, (a) beni bimar sanmaz mı? (b)

Gazel örneği:

Ahmed Paşa'dan bir gazel:

Sernâme-i muhabbeti cânâna yazmışam
Hasret risalesin varak-ı c&na yazmışam

Nâlişlerini derd ile bîçâre bülbülün
Bâd-ı sabâ eliyle gülistana yazmışam

Zülfün hikâyetini gönülde misâl edüp
Gam kıssasını levh-i perişâne yazmışam

Resm etmişem gözümde hayâlini güya
Nakş-ı nigân sâgar-ı mercana yazmışam

Tâb-ı ruhunla sûzunu yazarken Ahmed'in
Şevkinden odlara tutuşub yana yazmışam

Şiirde geçen kelimeler:

sernâme: mektubun başlığı
muhabbet: sevgi
risale: kitap, kitapçık
varak-ı cân: can yaprağı
nâliş: inleyiş, inleme
bâd-ı sabâ: seher yeli
gülistan: gül bahçesi
misâl: örnek
gam kıssası: gam hikâyesi
levh-i perîşân: alınyazısı
gûyâ: güya, sanki
nakş-ı nigâr: güzel sevgilinin resmi
sâgar-ı mercan: mercan kadeh
tab-ı ruh: yanağın parlaklığı
süz: yanış
odlara tutuşup: ateşlere yanmak

2- Kaside

- Kaside övgü şiiridir.

- Uyak düzeni gazel gibidir.

- Kaside en az 15-20, en çok 99 beyit olur.

- Kasidede de ilk beyte "matla", son beyte "makta", şairin mahlasının geçtiği beyte "taç beyit" denir. Kasidede mahlas son beyitte olabileceği gibi sona yakın beyitlerden birinde de olabilir. Kasidenin en güzel beytine "beytü'l-kasid" denir.

Kasidenin birtakım bölümleri vardır. Tam bir kasidede şu bölümler yer alır:

a) Nesib ya da teşbib: Bu bölümde betimlemeler yer alır. Bu betimlemelerin asıl konu ile ilgisi yoktur. Bahar, yaz, kış ya da bir şehir betimlenebilir. Kasideler nesib bölümündeki betimlemeye göre adlar alabilir. Bahar tasviri olan kasidelere "kaside-i bahariyye", bayramdan söz edenlere "kaside-i bayramiyye" denir.

b) Girizgâh: Giriş beyti de denir. Uygun bir fırsat düşürülerek asıl konuya geçişin yapıldığı beyittir. Girizgâh tek beyitten oluşur.

c) Methiyye: Allah, Hz. Muhammet ya da devrin ileri gelenlerinin övüldüğü uzun bir bölümdür.

d) Fahriyye: Şairin kendi şiirini ve kendini övdüğü bölümdür, birçok kasidenin son bölümüdür.

e) Tegazzül: Kasidenin içine yerleştirilen gazeldir. Bu bölüm, her kasidede yer almaz.

f) Dua: Kasidenin sunulacağı kişi için Allah'tan iyilik ve güzelliklerin dilendiği bölümdür.

Kasideler konularına göre adlar alır:

Tevhit: Allah'ın birliğini anlatan kasidelerdir.

Münacat: Allah'a yalvarmak için yazılan kasidelerdir.

Naat: Hz. Muhammet'i övmek amacıyla yazılanlara denir.

Methiyye: Devrin ileri gelenlerinin övülmesi için yazılan kasidelerdir.

Mersiye: Bir kimsenin ölümünden duyulan acıyı yansıtan kasidelerdir.

Gazellerin olduğu gibi kasidelerin de bir başlığı yoktur. Kasideler nesib bölümünde işlenen temaya göre de adlar alır:

Bahariyye, şitaiyye (kışla ilgili), ramazaniyye ...

Kasideler rediflerine ve uyağın son harfine göre de adlandırılır. Su kasidesi, Adem kasidesi, Kerem kasidesi ya da kaside-i râiyye, kaside-i lâmiyye... gibi.

Divan edebiyatında kaside türünün en önemli ismi Nef'i'dir.

Nedim'den bir kaside:

(Bu kaside Sadrazam İbrahim Paşa için yazılmıştır. Şiirde İstanbul'un nitelikleri anlatılmaktadır.)

Bu şehr-i Sıtanbûl ki bî-misl ü bahadır
Bir sengine yek-pâre Acem mülkü fedadır

Bir gevher-i yek-pâre iki bahr arasında
Hürşîd-i cihan-tâb ile tartılsa sezadır

Bir kân-ı niamdır ki anın gevheri ikbal
Bir bâğ-ı iremdir ki gülü izz ü âlâdır

Altında mı üstünde midir cennet-i a'lâ
El-hak bu ne halet bu ne hoş âb u havadır

Her bâğçesi bir çemenistân-i letafet
Her gûşesi bir meclis-i pür-feyz ü safadır

Ey sadr-ı kerem-kâr ki dergâh-ı refîin
Erbâb-ı dile kıble-i ümmîd-i recâdır

İdin ola ikbâl ü saadetle mübarek
Günden güne ikbâlin ola gün gibi zahir

Sadrında seni eyleye Hak dâim ü sabit
Hep âlemin ettikleri şimdi bu duadır

Ey sadr-ı cihan-bân ede Hak devletin ef zûn
Kim devletin erbâb-ı dile lûtf-i Hudâdır

Ez-cümle Nedîmâ kulun ey âsaf-ı devran
Müstağrak-ı lûtf u kerem ü cûd ü atadır

Ersin Üyenin Son 5 Konusu
Baslik	Kategori	Son Yazan	Cevaplar	Okunma	Son Mesaj
10.02.2019 - Star	Günlük Gazete Manşetleri	~~Ersin~~	0	788	10.Şubat.2019 17:32
10.02.2019 - Yeni Şafak	Günlük Gazete Manşetleri	~~Ersin~~	0	654	10.Şubat.2019 17:31
10.02.2019 - Güneş	Günlük Gazete Manşetleri	~~Ersin~~	0	622	10.Şubat.2019 17:30
10.02.2019 - Türkiye	Günlük Gazete Manşetleri	~~Ersin~~	0	627	10.Şubat.2019 17:29
10.02.2019 - Akşam	Günlük Gazete Manşetleri	~~Ersin~~	0	608	10.Şubat.2019 17:28

Benzer Konular
Konu	Konuyu Başlatan	Forum	Cevap	Son Mesaj
17. Yüzyıl Divan Edebiyatı	Ersin	Edebiyat - Türkçe Forumları	0	04.Ocak.2019 18:58
18. Yüzyıl Divan Edebiyatı	Ersin	Edebiyat - Türkçe Forumları	0	04.Ocak.2019 18:58
Divan, Divançe, Divan Edebiyatı	Ersin	Edebiyat - Türkçe Forumları	0	04.Ocak.2019 18:57
Klasik Türk Edebiyatında Hiciv	Ersin	Genel Kültür - Sanat Forumu	0	24.Aralık.2018 11:27
Divan Edebiyatı	Ersin	Genel Kültür - Sanat Forumu	0	24.Aralık.2018 11:26

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince sitemizde telif hakkı bulunan mp3,video v.b. eserlerin paylaşımı yasaktır. Yasal işlem olması halinde paylaşan kişi yada kişilerin bilgileri gerekli kuruma verilecektir.